Δίπλα στην δεύτερη σε μέγεθος πηγή του Αχέροντα, λίγο πριν το Σιστρούνι, στα δεξιά του δρόμου Αρδοσης – Σιστρουνίου, ο Ι.Ν Ι.Ν. Γεννέσιου Θεοτόκου Στρούνης ( Σιστρούνι) ιδρύθηκε το 1156, καταστράφηκε από άγνωστη αιτία και ξαναχτίστηκε στην αριστερή όχθη του Στρουνιώτικου ποταμού (παραπόταμου του Αράχθου).

Αιωνόβια πλατάνια, καρυδιές, ελιές, αγριοτριανταφυλλιές και μια ψηλή περιποιημένη λιθόκτιστη μάντρα κρατούν καλά κρυμμένο το παλιό καθολικό.

Τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και καλοζυγισμένο χαγιάτι.

Ο κυρίως ναός χωρίζεται με 6 κολόνες σε τρία κλίτη. Σε κάθε πλάγιο κλίτος υπάρχουν 4 εσωτερικοί θόλοι, ενώ στο κεντρικό 3 θόλοι και ο τρούλος.

Το τέμπλο είναι χτιστό.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αγιογραφίες. Ο καλλιτέχνης παραμένει άγνωστος μαζί με την χρονολογία ανέγερσης αφού η κτιτορική επιγραφή είναι δυσανάγνωστη.

Η μονή γιορτάζει στις 9 Σεπτεμβρίου και είναι διατηρητέο μνημείο.

Στον πρόναο του καθολικού φυλάσσεται μια μπλάνα, ένα πρωτόγονο ελαιοτριβείο.

Χρονολογείται στούς βυζαντινούς χρόνους και βρίσκεται πλησίον του αρχαιολογικού χώρου. Κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου εντοπίστηκαν ερείπια παλαιότερου κτηρίου.

Ο ναός κτίστηκε το 1664 μ.Χ. και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι. Περιβάλλεται από έναν μανδρότοιχο κατασκευασμένο το 1871 σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή. Στο εσωτερικό του διατηρούνται τοιχογραφίες σχετικές με την χριστιανική παράδοση περί κολάσεως και με αναφορά στους σημαντικότερους σταθμούς του βίου της Θεοτόκου και του Ιησού Χριστού.

Στην κεντρική πλατεία του χωριού Μελιγγοί. Αναφέρεται ότι ιδρύθηκε στον 9ο αιώνα μ.Χ.Το 1757 μ.Χ. Dιακοσμήθηκε το τέμπλο της εκκλησίας με φορητές εικόνες σύμφωνα με επιγραφή σε εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ενώ το 1869 στο προαύλιο του ναού χτίσθηκε το πρώτο σχολείο του χωριού.

Στον 9ο αιώνα μ.Χ. αναφέρεται ότι ιδρύθηκε το μοναστήρι της Κοίμησης Θεοτόκου, το οποίο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού και πρόσφατα ανακαινίσθηκε. Το 1872 στο προαύλιο της εκκλησίας χτίστηκε το πρώτο μικρό σχολείο, που αντικαταστάθηκε αργότερα από ένα μεγαλύτερο.

Αναφέρεται ότι στα 431 μ.Χ. στο ανατολικό άκρο του ιερού της Δωδώνης χτίσθηκε η πρώτη Χριστιανική βασιλική σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής. Παρ'όλα αυτά λόγω της δημιουργiας επισκοπής στην περιοχή κατά τον 4ο αιωνα μ.Χ. θεωρείται ότι ο ναός οικοδομήθηκε νωρίτερα. Μία δεύτερη βασιλική από την οποία είναι ορατή η πεταλόσχημη αψίδα έχει εντοπιστεί σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά της Δωδώνης στην περιοχή Αγίας Τριάδας. Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται ένα εκκλησάκι γνωστό ως Άγιος Νικόλαος «Φτέρης», το οποίο χρονολογείται στους βυζαντινούς χρόνους. Το εκκλησάκι αυτό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε διάφορες περιόδους της ιστορίας: -Από το 1750 εώς το 1790 αποτέλεσε ορμητήριο της Σουλιώτικης Συμπολιτείας, -Σε αυτό έγιναν οι πρώτες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στον Αλή Πασά και τους Σουλιώτες, -Το 1854 ο Άγγλος Πρόξενος Λόγγβαρθ συνάντησε εκεί τους Έλληνες και Τούρκους αντιπροσώπους και -το 1912-13 καταστράφηκε και λεηλατήθηκε από τους Τούρκους. Επίσης, στους Βυζαντινούς χρόνους ανήκει και η μονή Αγίου Νικολάου Μούργκου, δυτικά της Δωδώνης, η οποία κατά το παρελθόν είχε στην κατοχή της μία έκταση περίπου 50 στρεμμάτων κατάφυτη από πουρνάρια, καρυδιές, βελανιδιές. Το 1940 η παραπάνω έκταση μοιράστηκε στους κατοίκους της περιοχής για να την καλλιεργήσουν. Από το μοναστήρι σώζεται τμήμα του τέμπλου του καθολικού και δύο Ευαγγέλια του 1745 και 1768. Μετόχι της μονής αποτέλεσε η Αγία Παρασκευή Μαντεiου. Σε υψόμετρο 1.500 μέτρα περίπου και μετά από διαδρομή περίπου μίας ώρας φτάνει κανείς σε ένα εκκλησάκι γνωστό ως «Παναγία» της Δωδώνης», το οποίο χρονολογείται στίς αρχές του 17ου αιώνα. Αποτελείται από δύο τμήματα και στους τοίχους του διατηρούνται ελάχιστα λείψανα τοιχογραφιών με παραστάσεων της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του Αγίου Ιωάννη του Μελωδού, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, του Αγίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου, της Παναγίας Βλαχερνιτίσσης και του Αγίου Συλβέστρου Ρώμης. Κατά τις εργασίες συντήρησης στον ναό βρέθηκε μία ομάδα σκευών που οι ιερείς χρησιμοποιούσαν στη Θεία Κοινωνία και στη Βάπτιση. Επίσης, στο μικρό εκκλησάκι βρέθηκαν ένα δισκοπότηρο χρονολογίας 1818, ένα ιερό «Μανδήλιο», το οποίο φέρει την επιγραφή «επί αρχιερατείας Ιεζεκιήλ» και ένα Ευαγγέλιο με ημερομηνία έκδοσης 1745.

Ο ναός κτίστηκε το 1664 και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι, χρηματοδοτούμενο από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Μούργκου. Περιβάλλεται από έναν μανδρότοιχο κατασκευασμένο το 1871 σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή. Στο εσωτερικό του διατηρούνται τοιχογραφίες σχετικές με την χριστιανική παράδοση περί κολάσεως και με αναφορά στους σημαντικότερους σταθμούς του βίου της Θεοτόκου και του Ιησού Χριστού. Από το σύνολο των τοιχογραφιών, εκείνες του ιερού βήματος, του κυρίως ναού και της ανατολικής πλευράς του νάρθηκα είναι έργο του ζωγράφου Αποστόλη από το Μέτσοβο και χρονολογούνται στα 1718 και 1719. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες φέρουν την υπογραφή του Πάπα Μόσκο και χρονολογούνται στα 1683. Το 1867 ανεγέρθη και ο ναός των Αγίων Αναργύρων Δραμεσών. Στην περιοχή των Δραμεσών αναφέρεται ότι λειτουργούσε εώς και το 1913 το καλούμενο «Κρυφό σχολειό». Πρόκειται για ένα μικρό κτήριο αποτελούμενο από δύο δωμάτια, από τα οποία το ένα λειτουργούσε ως αίθουσα διδασκαλίας και το άλλο ως γραφείο του δασκάλου.

Στα τέλη του 13ου αιώνα κτίσθηκε στην Κωστάνιανη ο ιερός ναός των Ταξιαρχών, ο οποίος αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αχιτεκτονικής της λεγόμενης «Σχολής του Δεσποτάτου της Ηπείρου».Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του τρίκλιτου σταυρεπίστεγου ναού. Χωρίζεται κατά μήκος σε τρεις παράλληλους χώρους (κλίτη).

Ζεύγος ισχυρών πεσσών χωρίζει το κεντρικό από τα δύο πλάγια κλίτη. Στο ανατολικό τμήμα των τριών κλιτών διαμορφώνεται το ιερό με την πρόθεση στα βόρεια και το κανονικό στα νότια. Μπροστά από το χώρο του ιερού, το εγκάρσιο κλίτος τέμνει τα υπόλοιπα τρία κλίτη του ναού. Το σχήμα του Σταυρού, που σχηματίζουν σαφώς η ψηλότερα τοποθετημένη στέγη του εγκάρσιου κλίτους και η ενιαία στέγη των τριών κλιτών έδωσε την ονομασία σταυρεπίστεγος στον αρχιτεκτονικό αυτό τύπο, δημιούργημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής του 13 ου αιώνα.

Ο Ναός είναι κτισμένος με αδρά λαξευμένους ασβεστόλιθους της περιοχής σε ακανόνιστες στρώσεις ανάμεσα στις οποίες παρεμβάλλονται σειρές πλίνθων. Στην νότια πλευρά του εγκάρσιου κλίτους υψώνεται το κωδωνοστάσιο, που σχηματίζει υψηλό, τυφλό αψίδωμα, ενώ στο ανώτερο τμήμα του, υπάρχει δίλοβο άνοιγμα. Στις δύο στενές πλευρές του Ναού , στην εγκάρσια καμάρα και στο κωδωνοστάσιο, συναντάται και ο συνηθισμένος στη βυζαντινή αρχιτεκτονική κεραμοπλαστικός διάκοσμος, δηλαδή πλίνθοι τοποθετημένοι έτσι ώστε να σχηματίζουν διάφορα κοσμήματα όπως τεθλασμένες γραμμές, επάλληλες σειρές οδοντωτών ταινιών και ψαροκόκαλο.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Ναού αποτελεί και η γύψινη διακόσμηση των ημικυκλικών φεγγιτών που ανοίγονται πάνω από τη βόρεια και νότια θύρα καθώς και στα δίβολα παράθυρα στην τρίπλευρη αψίδα του ιερού και στην εγκάρσια καμάρα.Η χαμηλή στοά και το παρεκκλήσι στη νότια πλευρά του ναού, ο νάρθηκας στη δυτική και η κατασκευασμένη από πλάκες στέγη αποτελούν νεότερες προσθήκες. Ο ναός στο εσωτερικό του είναι κατάγραφος αλλά δεν διατηρούνται όλες οι τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. Γενικά οι ανθρώπινες μορφές αποδίδονται λεπτές και επιμήκεις με ωοειδή πρόσωπα. Οι πτυχές των ενδυμάτων αποδίδονται γραμμικά ενώ επικρατούν οι πράσινες σκιές. Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά οι τοιχογραφίες αποδίδονται σε επαρχιακό εργαστήριο. Οι ζώνες περιλαμβάνουν σκηνές από το βίο του Χριστού και της Παναγίας ενώ οι κατώτερες αγίους σε προτομή καθώς και ολόσωμους αγίους. Στο αψίδωμα του κωδωνοστασίου κυριαρχεί η μνημειακή παράσταση του Αρχάγγελου Μιχαήλ, πάτρωνα του ναού ενώ στην εξωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου σώζεται η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, που κοσμούσε τον κατεδαφισμένο σήμερα νάρθηκα του ναού, Ίχνη τοιχογραφιών υπάρχουν και στη κόγχη του κατεστραμμένου παρεκκλησίου στη νότια πλευρά.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιγραφές και τοιχογραφίες του ναού της Αγίας Κυριακής, που χρονολογείται στα 1812.

Ο Ι.Ν.Αγίου γεωργίου Ελευθεροχωρίου κτίστηκε το 1770 μ.Χ. και ξεχωρίζει λόγω των σημαντικών επιγραφών και τοιχογραφιών της. Τρίκλιτη-τετράστυλη βασιλική με τρούλο, διαθέτει ημικυκλική αψίδα, νάρθηκα, και πρόστωο και φέρει τετράρριχτη στέγη.Τα πλευρικά μέρη του ναού καλύπτονται από ημικυλινδρικές καμάρες

Σε απόσταση 4 χλμ. από τον δημόσιο δρόμο Βαργιάδες – Δερβίζιανα το μοναστήρι της Παναγίας Τόσκεσι στολίζει την αριστερή όχθη του Αχέροντα, που κυλάει ανάμεσα στα ψηλά πλατάνια κάτω από το αυστηρό βλέμμα του Τόμαρου. Εξαιρετική η θέση και σπάνιας ομορφιάς το μνημείο. Συνδυασμός λευκής πέτρας και μαυρόπλακας (στέγη), ερμητικά κλεισμένο στον έξω κόσμο( σχισμές τα παράθυρα του τρούλου και της κόγχης του ιερού), δύο είσοδοι , μία για τους άνδρες και μια για τις γυναίκες (οδηγεί στον γυναικωνίτη), το καθολικό του 1714 ή του 1772 ιστορήθηκε αριστουργηματικά το 1810 από τον ιερέα Κωνσταντίνο και τα 2 παιδιά του Ιωάννη και Χριστόδουλο. Εντυπωσιακό το σκαλιστό στον αέρα ξυλόγλυπτο τέμπλο, συναγωνίζεται σε μαστοριά τον άμβωνα και τον δεσποτικό θρόνο. Σώζονται επίσης δυο κελλιά, το ένα χρησιμοποιείται για ξενώνας και το άλλο για μουσείο, το ανακαινισμένο οστεοφυλάκιο του 1889, μια δεξαμενή βρόχινου νερού και η παλιά καμπάνα. Μεγάλη κτηνοτροφική μονάδα, με μεγάλη ακίνητη περιουσία που έφτανε ως το Νικολίτσι Πρέβεζας, η μονή Τόσκεσι είχε στάνες δικές της (θέση «στάνη βακούφικη» δυτικά της) και αλευρόμυλο που δούλευε με τα νερά της Λίπας. Συντηρούσε το σχολείο του χωριού και γιάτρευε τους ψυχικά ασθενείς με το περίφημο κούτσουρο της Παναγιάς. Το μοναστήρι ήταν κέντρο όλων των πολιτισμικών και κοινωνικών εκδηλώσεων της Λάκκας Σουλίου, γιαυτό και το πανηγύρι του 15αύγουστου είχε και έχει μεγάλη σημασία για τους κατοίκους της περιοχής αλλά και για τους ξενιτεμένους.

Σήμερα εκτός του καθολικού σώζονται δύο επισκευασμένα κελιά (το ένα ως ξενώνας και το άλλο ως μουσείο ), το ανακαισμένο το 1960 οστεοφυλάκιο και δεξαμενή βρόχινου νερού. Κοντά στη μονή βρίσκεται εκκλησάκι της Γέννησης της Θεοτόκου (Παναγιά του Λαμπόβου), μικρή μονόκλιτη βασιλική του 13-14ου αι., ανακαινισμένη το 1985.

Ένα καλοδιατηρημένο συγκρότημα, κτίσμα του 1866, κάτω από το χωριό Ρωμανός, στέκεται ζωντανός μάρτυρας μιας πλούσιας μονής με μεγάλη ακτινοβολία, ίσως της σπουδαιότερης στην Λάκκα Σουλίου. Το φροντισμένο καθολικό της με τον εξωνάρθηκα, τις απλοϊκές αγιογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο οφείλει την ύπαρξη του σε μια ισχυρή προσωπικότητα τον ηγούμενο Παρθένιο τον Α΄, ο οποίος αύξησε θεαματικά τα έσοδα του μοναστηριού, ίδρυσε 2 σχολεία, ένα στον Ρωμανό και ένα στο Σιστρούνι, έχτισε ένα γεφύρι (Σιστρούνι)), προίκιζε τις άπορες κοπέλες και οργάνωσε συσσίτια για τους φτωχούς που διήρκεσαν και μετά τον θάνατό του (1890) ως το 1926. Η μονή είναι αφιερωμένη στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος και πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου. Είναι διατηρητέο μνημείο.